Στη Κάρπαθο η υπέροχη φύση με τις αναπάντεχες εναλλαγές των τοπίων (βουνά καταπράσινα και βραχώδη, πεδιάδες, κοιλάδες, ατέλειωτες αμμουδιές, κολπίσκοι και λιμανάκια) και οι γραφικοί οικισμοί με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική εντυπωσιάζουν ευχάριστα τον επισκέπτη. Αυτό που χαρακτηρίζει την Κάρπαθο είναι οι άνθρωποί της, οι οποίοι, πιστοί στα ήθη και στα έθιμα των προγόνων τους, κάνουν το ρολόι του χρόνου να σταματά!
Σε κάθε χωριό της Καρπάθου υπάρχει από ένας, τουλάχιστον, κεντρικός ναός αφιερωμένος στον προστάτη του Άγιο, τον οποίον πανηγυρίζουν οι Καρπάθιοι με λαούτα, λύρες και τσαμπούνες, με Καρπάθικες μαντινάδες και χορό και με παραδοσιακά, νόστιμα φαγητά που σχετίζονται με τις πρωτοχριστιανικές «αγάπες».
Τα σπουδαιότερα πανηγύρια είναι:
Στις 10/02 του Αγίου Χαράλαμπους στο Απέρι, στις 25/03 της Ευαγγελίστριας στα Πηγάδια, στις 23/04 του Αγίου Γεωργίου στο Λευκό, της Ζωοδόχου Πηγής στο Διαφάνι, στις 17/07 της Αγίας Μαρίνας στο Μενετέ και στις 27/07 του Αγίου Παντελεήμονα στις Στες στον Όθο. Το πανηγύρι αυτό είναι το μεγαλύτερο από τα πανηγύρια του χωριού και οι απανταχού Οθείτες φροντίζουν να είναι παρόντες στις τρεις μέρες του εορτασμού του: παραμονή, πρώτη και δεύτερη μέρα.
Για την προετοιμασία του δουλεύουν αρκετές μέρες νωρίτερα πολλά άτομα, με το συντονισμό και την προσωπική εργασία της εκκλησιαστικής επιτροπής.
Το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα βρίσκεται στο πιο προνομιακό μετόχι του Όθους στις Στες οι οποίες έχουν εξελιχθεί σε ένα πολύ χαριτωμένο οικισμό, καθώς οι σημερινοί κάτοικοι έχουν εξωραΐσει τα παλιά αγροτόσπιτα ή έχουν κτίσει καινούργια και έχουν ανασυστήσει από αγάπη κι όχι από ανάγκη, τα αμπέλια και τα περβόλια των προγόνων τους ή αγοράζουν χέρσα κομμάτια που γίνονται στα χέρια τους μια φροντισμένη και καρπερή γη. Ως προς τούτο ευνοεί το μπόλικο νερό των Στων, η πηγή του οποίου βρίσκεται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο από την αυλή του Αι Παντελεήμονα.
Το εκκλησάκι βρίσκεται μέσα σ’ ένα πανέμορφο τοπίο φυσικής και καλλιεργημένης βλάστησης κι αγναντεύει πέρα μακριά στη θάλασσα τη γειτονική Κάσο. Το μαγευτικό περιβάλλον, ο χαρακτήρας των Οθειτών που είναι φιλικοί, φιλόξενοι και γλεντζέδες, κάνουν να ζωντανεύουν μυθικά φαγοπότια, πρόσχαρα γλέντια και διονυσιακοί χοροί!
Το κοινό για όλους φαγητό προσφέρεται στο «μέγαρο», μια μεγάλη αίθουσα που απέχει λίγα μέτρα το εκκλησάκι. Οι πιστοί τρώνε κατά παρτίδες, κατά «τάβλες» όπως λένε, με 300 περίπου άτομα η καθεμία. Οι γιορταστές βρίσκουν την ευκαιρία να απολαύσουν κάποιες γωνιές του μετοχιού, να τραταριστούν στα καφενεία που στήνονται πρόχειρα, ενώ ορισμένοι επισκέπτονται τα στιάτικα σπίτια που είναι «ανοιχτά» για κάθε επισκέπτη αυτές τις μέρες με δροσερά φρούτα, αναψυκτικά, γλυκά, καφέδες, μεζέδες και κρασί για κέρασμα. Από σπίτι σε σπίτι πηγαίνουν και οι «παρέες», μεγαλύτερες ομάδες που συσπειρώνονται γύρω από τους οργανοπαίχτες κι έχουν σκοπό να τιμήσουν του Στιάτες και να τους ευχηθούν με αυτοσχέδιες μαντινάδες. Σε κάθε σπίτι παραμένουν ανάλογα με την ευθυμία που δημιουργούν οι στιγμές. Με το που γέρνει ο ήλιος συγκεντρώνονται στην αυλή του της εκκλησίας, όπου στήνεται ο χορός.
Το πανηγύρι του Αϊ-Γιαννιού στην Όλυμπο Καρπάθου
Από την Αυλώνα της Καρπάθου ξεκινάει μονοπάτι από το οποίο, μετά από μιάμιση ώρα ποδαρόδρομο ο προσκυνητής φθάνει στον Αϊ -Γιάννη τον Βαπτιστή. Εδώ ένα μεγάλο ξύλινο στέγαστρο από κορμούς δένδρων δεσπόζει στην άκρη του ακρωτηρίου και χαρίζει τη σκιά του στην υπαίθρια τραπεζαρία. Σε ειδικά διαμορφωμένες κλιμακωτές χωμάτινες ταράτσες οι ντόπιοι εναποθέτουν τα μπαγκάζια τους και να απλώνουν τα στρωσίδια τους καθώς θα κοιμηθούν όλοι κατάχαμα. Μια σκάλα σκαλισμένη πάνω βράχο, στη κόψη του γκρεμνού, είκοσι μέτρα πάνω από τη θάλασσα, οδηγεί στην σπηλιά όπου είναι κτισμένο το μικρό παρεκκλήσι του Αϊ-Γιάννη του Βαπτιστή.
Το πανηγύρι ξεκινάει με το «καθιστό γλέντι» και με το «συρματικό» τραγούδι με στίχους από τον ακριτικό κύκλο και από ηρωικά τραγούδια και συνεχίζεται με μαντινάδες στις οποίες ο λυράρης συνοδεύει τον τραγουδιστή και επαναλαμβάνει δυνατά τους στίχους, ώστε να κάνει κατόπιν το ίδιο και όλη η παρέα.
Στη συνέχεια αρχίζει ο «κάτω χορός», ένας πολύ αργός χορός που τον ξεκινάει ο αρχιγλεντιστής με μια ντάμα. Τα βήματα του, αργόσυρτα, δύο εμπρός ένα πίσω δεν τραβούν καθόλου την προσοχή, καθώς η περιστροφή γύρω από την κεντρική τραπεζαρία αργεί πολύ να ολοκληρωθεί. Κατά τη διάρκεια των μαντινάδων χορευτές ανεβαίνουν στη πίστα, οι άνδρες με τα κανονικά τους ρούχα και οι κοπελιές με τις πολύχρωμες τοπικές φορεσιές τους, τα κεφαλομάντηλα τους και τις «κολαϊνες» τους (τα περιδέραια με τα χρυσά νομίσματα). Δημιουργούν ένα ημικύκλιο, παρατεταγμένοι με τα χέρια σταυρωτά και κοιτάζουν προς το μέρος των γλεντιστών. Μεταξύ του κάτω χορού του «σιγανού» και του «πάνω χορού» μεσολαβεί ο «γονατιστός». Ο πρωτοσύρτης που οδηγούσε το χορό, τώρα έχει όλη τη ευχέρεια να κάνει τα τσαλιμάκια, τα τσακίσματά, τους αυτοσχεδιασμούς και τις φιγούρες του. Το σύστημα αυτό του χορού λέγεται «κάβος» από το όνομα του πρωτοσύρτη. Οι χορευτές, την ώρα της αλλαγής, πετούν χαρτονομίσματα στην πίστα.
Στο τέλος οι προσκυνητές παραλαμβάνουν τεμάχια άρτου, τρατάρονται, σύμφωνα με το έθιμο, με τη πατροπαράδοτη ρεβιθάδα, με λουκουμάδες με μέλι και με φέτες από καρπούζι. Την δεύτερη μέρα της γιορτής στην Αυλώνα, στο χοροστάσι του χωριού, ολοκληρώνεται ο τριήμερος εορτασμός.
Στο χοροστάσι πάνω σε ένα γιγάντιο τραπέζι στήνονται οι καρέκλες των μουσικών και γύρω οι καρέκλες των μερακλήδων. Στην εξέδρα κάθονται οι χορευτές που αναμένουν να μπουν στο χορό. Η τελευταία μέρα του πανηγυριού είναι οι μέρα των νέων όπου πρωτοχορεύουν κοριτσάκια κάτω των δέκα ετών με τις καλές τους φορεσιές.
Η παρέα τραγουδά σε ντόπιους, σε ξενιτεμένους που επαναπατρίστηκαν, σε νεοφερμένους και στις «αγαπητικιές» των νέων που συμμετείχαν στις πατινάδες. Η πιο συγκινητική στιγμή του πανηγυριού είναι όταν η παρέα περνάει έξω από το Νεκροταφείο, τραγουδώντας μαντινάδες για αυτούς που έφυγαν.
Τα άλλα, εξίσου σημαντικά, πανηγύρια της Καρπάθου είναι:
